RUHSAL HASTALIKLAR (1) OBSESİF-KOMPULSİF BOZUKLUK (OKB)
Takıntılı düşüncelerin günlük yaşamımızı etkileyecek, günlük aktivitelerimizi kısıtlayacak düzeye gelmesi durumu OBSESİF-KOMPULSİF BOZUKLUK (OKB) olarak değerlendirilir.
Obsesyon
Kişinin aklına gelmesine engel olamadığı, zihninden uzaklaştıramadığı düşünce, fikir ve dürtülerdir. Kişinin isteği dışında gelir, kişi tarafından mantıkdışı olarak değerlendirilir. Kişide yoğun sıkıntı ve huzursuzluğa yani anksiyeteye neden olur.
Kompulsiyon
Obsesyonların neden olduğu yoğun sıkıntı ve huzursuzluğu azaltmak ya da ortadan kaldırmak için yapılan yineleyici davranışlar ve zihinsel eylemlerdir.
OKB genellikle ergenlik döneminde ve 20-30’lu yaşlarda başlarken, okul öncesi çağdaki çocuklar dahil olmak üzere herhangi bir yaşta görülebilir.
Obsesyon ve kompulsiyonlar toplumdan topluma, kültürden kültüre değişiklik göstermektedir.
Ülkemizde ve dünyada en sık görülen obsesif-kompulsiyon çeşitleri şöyledir: Bulaşma Obsesyonu ve Temizlik Kompulsiyonu
Kişinin bedeninin ve giysilerine kir, mikrop, toz gibi maddelerin bulaşacağına ilişkin takıntıları ve bu takıntıların yarattığı sıkıntıyı gidermek için yaptığı davranışlarıdır.
Kuşku obsesyonu ve kontrol kompulsiyonu
En sık görülen obsesif kompulsiyonlardandır. Kişi gaz ocağı, kapı, kilit gibi nesnelerin açık kalmış olabileceğinden, ütü vs. elektrikli aletlerin fişlerinin prizde takılı kalmış olabileceğinden kuşku duyar. (Kuşku obsesyonu) Emin olmak için tekrar tekrar kontrol etme gereksinimi duyar (Kontrol kompulsiyonu). Bu kuşku ve kontroller yaşamın birçok alanında kendini gösterebilirler.
Dini içerikli obsesyonlar Özellikle dini inançları yoğun yaşayan toplum kesimlerinde sık görülen bir obsesyon türüdür. Kişi kendini inanç ve görüşlerine tam karşıt bir biçimde ve çok yoğun sıkıntı yaratacak şekilde dini içerikli takıntılı düşünceleri düşünmekten alıkoyamaz.
Simetri/düzen obsesyonu ve kompulsiyonları Simetri gereksinimi ve düzen takıntıları da sık görülen belirtilerdendir. Kişinin tüm yaşamında simetri gereksinimi ve düzenlilik hakimdir.
Dokunma kompulsiyonları Zaman zaman bazı OKB’li hastalar bazı davranışları yapmadan önce kendilerince belirledikleri bir eşyaya dokunma gereksinimi duyarlar.
Sayma kompulsiyonları Bazı OKB’li hastalar herhangi bir günlük aktiviteyi belirli bir sayıya kadar saymadan yaparsa işinin rast gitmeyeceğini düşünerek sayma davranışında bulunurlar.
Biriktirme ve saklama kompulsiyonları
Sık görülen kompulsiyon türüdür. Kişi “ileride gerekli olabilir” şeklinde bir düşünce ile gerekli olmayacak eşyaları bile biriktirebilir veya saklayabilir.
Batıl itikatlar, uğurlu, uğursuz sayılar ve renkler
Çoğu kişinin kültürel özelliklerinin bir parçası olarak bazı inanışları, davranışları, uğurlu ya da uğursuz saydığı sayı ve renkleri olabilir. Bıçak/makas elden almamak, merdiven altından geçmemek, çocukların üstünden atlayıp geçmemek, evden sağ ayakla çıkmak, yatağın sol tarafından kalkmamak…
Bu tür inanışlar günlük yaşam aktivitelerini engelleyecek ya da günlük işlevlerimizi kısıtlayacak kadar sık ve yoğun ise o zaman hastalık düzeyinde değerlendirilebilir.
HER TAKINTILI DÜŞÜNCE YA DA DAVRANIŞ OKB MİDİR?
Bu düşüncelerin davranışsal bozukluk sayılabilmesi için sosyal hayatı ve gündelik hayatı olumsuz etkilemesi, kısıtlaması, bozacak kadar şiddetli ve yoğun olması gerekir. Yoksa her kişinin basit takıntılı davranış dediğimiz tekrarlayıcı davranışları mevcuttur. Fakat bu yaşamlarını olumsuz etkilemez. O zaman OKB demek doğru değildir.
OKB'si olan birçok insan, takıntılarının doğru olmadığını bilir veya şüphelenir; bir kısım OKB'li insan ise bu şüphelerin doğruluğuna inanır. Ancak bu takıntıların doğru olmadığını bilseler bile OKB'li insanlar odaklarını saplantılardan uzak tutmak veya zorlayıcı eylemleri durdurmak konusunda zorlanır.