Deprem, sel, çığ gibi doğal afetler ve savaş terör gibi olaylar kitlesel travmalara neden olabilir. Ruhsal açıdan en çok etkilenen risk grubunda yakınlarını kaybedenler ve yaralananlar yer alırken, sadece tanık olmak veya haber kaynaklarından takip etmek bile kişi için travmatik olabilir.
Afet sonrası kişilerde duygusal ve bedensel tepkiler görülmektedir. Şok, kaygı, korku, huzursuzluk, çaresizlik, umutsuzluk, tahammülsüzlük, isteksizlik, ini inançlarda değişiklik gibi bir çok duygu yaşanabilir. Bunlara ek olarak uykusuzluk, iştahsızlık, kronik yorgunluk gibi değişimler de görülebilir. Yaşanan olayın etkisiyle günlük rütinleri yapmakta güçlük çekilmesi ve Sürekli tetikte olma, travmatik olayı tekrar tekrar yaşıyor gibi hissetme, öfke patlamaları, aşırı tepkisellik, hayatın her şeyin anlamını yitirdiğini hissetme doğaldır. Genellikle birçoğu ilk aylarda azalabilmektedir. Fakat bazı kişilerde de daha şiddetli tepkiler görülür. Bu Akut Stres Bozukluğu olarak tanımlanmaktadır. Bu belirtilerin aylarca görülmesi durumunda Travma Sonrası Stres Bozukluğu. TSSB dışında bazı kişilerde depresyon ve kaygı bozuklukları da gözlemlenebilir.
Yaşanan olayın etkisiyle günlük rütinleri yapmakta güçlük çekilmesi doğaldır. Dolayısıyla böyle etkili olaylar ekonomik ve sosyal bir çok soruna neden olmaktadır.
Afet sonrası kişilerin kendilerini güvende hissetmeleri ve yakınlarının yanında olması ruhsal etkiyi azaltmaktadır.
Yaşanılan bu travmatik olaydan sonra kendinizi çaresiz, hiçbir şey yapamayacak durumda hissedebilirsiniz. Deprem gibi afet yaşamış bireylerde, ilk haftalarda tüm bu belirtilerin görülmesi doğaldır. Travmaya bağlı görülen bu tepkiler “olağan dışı durumlara verilen olağan tepkiler”dir ancak bu belirtiler birkaç hafta içinde azalmıyorsa, günlük yaşantınızı etkiliyorsa, baş etmede zorlanıyorsanız bir uzmana başvurmalısınız.
Nelere dikkat edilmeli?
⦁ Çok sayıda kahve, sigara, çay, alkol gibi uyarıcıları fazla tüketmemeye özen gösterilmeli. Uyku sorunlarının doğal olduğunu ve bu nedenle ilaç alkol kullanmamak gerektiğini unutmayın.
⦁ Konuşmamak, yalnız kalmak yerine, Sıkıntılarınızı, duygularınızı yakınlarınızla paylaşın.
⦁ Size iyi gelen aktiviteleri yapmaya çalışın.
⦁ Deprem sonrası kapalı alanda kalmak zor olsa da bundan kaçınmayın. Yakınlarınızla kalmak size daha iyi gelebilir.
⦁ Özellikle ergen ve çocukların depremin video ve fotoğraflarına maruz kalmamasına dikkat edin.
⦁ Travmatik olayların ardından insanlar suçlu arama eğilimde olabilir. Bu tarz suçlamalar toplumsal ayrışmalara ve kutuplaşmalara yol açıp sosyal problemlere neden olabilir.
⦁ Duygularınız yoğun ve başa çıkmakta zorlandığınızı hissediyorsanız en kısa zamanda uzman desteğine başvurun.
Çocuğunuz var ise;
⦁ Kendisinin ve sizin güvende olduğunuzu hissetmeye, bununla birlikte daha çok ilgiye ihtiyacı olacağını unutmayın.
⦁ Korkularını ve diğer duygularını ifade etmesine yardımcı olun. Yargılamadan, küçümsemeden dinleyin ve anladığınızı hissettirin.
⦁ Gördüklerini paylaşmasına olanak tanıyın.
⦁ Özellikle küçük yaş grubundaki çocuklar olan olumsuz olayların sorumlusunun kendileri olduğunu düşünebilirler, net bir şekilde onun sorumlu olmadığını anlatın.
⦁ Çocuklarda kriz sonrası gözlemlenebilen değişimleri takip edin ve anlayın.
⦁ Kişilerden korkma, uzak durma, sizden ayrılmama, diğer çocuklarla kavga etme gibi davranışların yaşadığı olumsuz olayın etkisiyle olası tepkiler olduğunu unutmayın.
⦁ Çok fazla etkilenen veya davranışlarında artan farklılıklar gördüğünüz taktirde hemen uzman desteğine başvurun.
Kişilerde duygusal, fiziksel, bilişsel, davranışsal ve sosyal tepkiler görülebilir. Bu tepkiler şöyle sınıflandırabilir.
Duygusal Tepkiler
• Kendisinin ve başkalarının güvenliği konusunda endişelenme
• Öfke
• Huzursuzluk
• Üzüntü, depresyon
• Rahatsız edici rüyalar
• Suçluluk
• Umutsuzluk
• İzole olmuş, kaybolmuş, tükenmiş hissetme
Fiziksel Tepkiler
• Aktivite azalması veya artması
• Dinlenememe
• Yeme alışkanlıklarının değişmesi
• Uyku alışkanlıklarının değişmesi
Bilişsel Tepkiler
• Bellek sorunları
• Kafa karışıklığı
• Düşünme ve kavramada yavaşlık
• Hesaplamada, öncelikleri belirlemede ve karar vermede güçlük
• Dikkati toplamada sorunlar
• Sınırlı dikkat süresi
• Nesnelliğin zayıflaması
• Sürekli olarak olay hakkında düşünme
Davranışsal ve Sosyal Tepkiler
• Aile ve arkadaşlardan uzaklaşma
• Yaşananları sürekli anlatma isteği
• İletişim güçlükleri
• Mizah yoluyla başa çıkmaya çalışma
• Öfke patlamaları, sık sık tartışmalara girme
• Ağlama nöbetleri
• Yeme alışkanlıklarının değişmesi
• İş başarısında azalma
• Alkol, sigara veya ilaç kullanımında artış
• Sosyal içe çekilme, içe kapanma
• Anıları canlandıran yerlerden veya etkinliklerden kaçınma